Koyu Mod:
Yazar :
M. Yılmaz, E. Arslan
Özet : Geoit belirleme, jeodezide uydu teknolojilerinin sivil kullanımda yaygınlaşması ile önemli bir problem haline gelmiştir. Uydulara yapılan jeodezik ölçmelerde, noktaların jeodezik koordinatlarının hesabı, ölçme bölgesindeki yeryuvarının şekline ve büyüklüğüne büyük ölçüde yakınsayan bir elipsoit üzerinde yapılır. Ölçme aletleri ile fiziksel yeryüzü üzerinde yapılan ölçmeler ise geoitle ilgilidir. Bu iki yüzey çakışmaz ve iki yüzey arasındaki farka geoit ondülasyonu veya geoit yüksekliği denir ve N ile gösterilir. Geoit belirleme, yatay konumu bilinen bir noktada, geoit yüksekliğinin sayısal veya analog olarak elde edilmesini sağlayacak biçimde verilerin modellendirilmesidir. Böylece yatay konum ve elipsoidal yüksekliği bilinen bir noktanın ortometrik yüksekliği veya tersi kolayca ve presizyonlu bir şekilde elde edilebilir. Geoit yüksekliğinin bilinmesi ile uydu ölçmeleri ile elde edilen elipsoidal yükseklikler ile nivelman ölçmeleri ile elde edilmiş ortometrik yükseklikler arasında bir bağ kurulmuş ve iki yükseklik arasında bir uyuşum sağlanmış olur. Global Konum Belirlemenin (GPS) jeodezi alanındaki etkisi büyük olmuştur. Geçmişte herhangi bir noktanın koordinatlarını elde etmek için, bu noktayı gören noktalara açı ve kenar ölçmelerine gereksinim vardı. Noktaların birbirini görme zorunluluğundan dolayı kenar uzunlukları da günümüzdekine göre daha kısa uzunluktaydı. GPS’le yer noktalarının birbirini görme zorunluluğu, açı ve kenar ölçmelerinin yapılması zorunluluğu ortadan kalkmıştır. Geçmişte ölçüler yatay ve düşey olmak üzere ayrı ayrı değerlendirilirdi oysa GPS 3 boyutlu bir sistemdir . Bununla birlikte GPS ile elde edilen yükseklikler geleneksel yükseklik ölçme yöntemleri (nivelman) ile elde edilen yüksekliklerden farklı bir yükseklik sistemindedir. GPS verilerinden elipsoidal yükseklik h kolaylıkla elde edilebilir. Bu yükseklik yeryuvarının basit bir elipsoit modelinin üstünde yada altındadır ve elipsoidal yükseklik (h) olarak adlandırılır. Nivelman ölçmeleri ise ortometrik yükseklik olarak adlandırılır (H) ve bu ortometrik yükseklik ortalama deniz seviyesine göre belirlenir Nivelman verilerinden geoid belirlemede, pratik uygulanabilirlik ve sayısal sonuçların elde edilmesi açısından bir enterpolasyon yöntemi olan “çok parametreli polinomlarla regresyon” yöntemi ile geoit belirleme seçilmiştir. Noktaların enlem, boylam ve GPS/nivelman yöntemine göre hesaplanmış geoit yükseklikleri 5. dereceden bir polinoma açılarak hesaplamalar yapılmıştır. Hesaplamalarda konumu bilinen ve GPS/nivelman yöntemine göre elde edilmiş toplam 434 geoit yükseklikleri veri olarak kullanılmıştır. Seçilen 50, 200 ve 393 nokta ile polinom katsayıları hesaplanmış ve bu katsayılar ile aynı noktaların geoit yükseklikleri elde edilmiştir. Yapılan hesapların kontrol edilmesi için ise hesaplamalarda kullanılmayan 50 noktadan faydalanılmıştır. Üç farklı nokta yoğunluğu ile yapılan hesaplamalar sonucu nokta yoğunluğu 25 km2’ye bir nokta olduğu zaman iç ve dış doğruluk değerleri birbirine yaklaşmaktadır. Nokta yoğunluğunun artırılmasının iç ve dış doğruluk değerlerine fazla bir etkisi olmamaktadır. Nokta yoğunluğunun daha az olması durumunda ise iç ve dış doğruluk değerleri arasındaki farklar büyümektedir.
Anahtar Kelimeler :
Geoit belirleme, GPS/nivelman, nokta yoğunluğu, polinom katsayıları ile geoit belirleme.
Kaynak :